رهبری مشارکتی چیست و چه تفاتی با مدل‌های سنتی رهبری دارد؟

رهبری در هر زمینه‌ای در طول تاریخ، در ارتباط با آدم‌ها و «پیروان» توصیف شده است. به همین خاطر در آموزش‌های رهبری بر رفتار تأکید می‌شود.

در قرن بیست و یکم، با چندرشته‌ای شدن تیم‌های کاری، عامل موردنیاز سازمان‌های موفق بیشتر از هر چیز استقلال و آگاهی بالاتر است. افرادی که در تیم‌های چند‌رشته‌ای کار می‌کنند، حالا بخشی از هدایت تیم‌ را برعهده دارند.

در این شرایط رهبری هم تعریف جدیدی پیدا کرده و به عنوان فعالیتی تعریف می‌شود که «به اشتراک گذاشته می‌شود یا بین اعضای تیم توزیع می‌شود».

رهبری مشارکتی می‌تواند به‌عنوان یک فرایند تأثیرگذار تعاملی و پویا بین گروهی از افراد که هدف‌شان هدایت تیم است، تعریف شود. تمایز کلیدی بین رهبری مشارکتی و سبک‌های سنتی رهبری این است که رهبری به جای متمرکز بودن، بین مجموعه‌ای از افراد توزیع می‌شود.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که رهبری مشارکتی باعث افزایش توانمندی تیم‌ها می‌شود. اگرچه توسعه رهبری مشارکتی بین اعضای تیم بستگی زیادی به درک اعضای تیم از توسعه و مشارکت دارد، اما سعی بر پیاده‌سازی این روش یا حداقل تمرین آن می‌تواند نتیاج خوبی به همراه داشته باشد.

همه ما در خاطره‌مان سازمان­‌های زیادی را به یاد داریم که به صورت سلسله مراتبی رهبری می‌­شوند. در این شرکت‌ها، فرد در “بالای” سازمان یک شخصیت مرکزی است که چشم‌­انداز شرکت را تعیین می­‌کند­، سیاست‌­های سازمانی را ابلاغ و کنترل نهادی را اعمال می‌­کند.

اما امروزه در بسیاری از سازمان‌ها، تیم­‌های مدیریت (نه مدیران عامل) هستند که سازمان‌­ها را هدایت می‌­کنند. در این سازمان‌ها، اعضای تیم مدیریتی مسئولیت رهبری را بر عهده می‌گیرند­، برای حمایت اجتماعی به یکدیگر تکیه می­‌کنند و در صورت مواجهه با چالش‌­های مهم­، از کمک‌­های همدیگر بهره­‌مند می‌­شوند.

توسعه رهبری مشارکتی در تیم‌های کاری

در رهبری مشارکتی اعضای تیم، نقش رهبری را در سراسر گروه پراکنده می­‌کنند­، در فرایند تصمیم­‌گیری شرکت می­‌کنند، وظایفی را که به طور سنتی برای رهبران سلسله مراتبی محفوظ است، انجام می­‌دهند و در صورت لزوم­، راهنمایی­‌هایی را برای رسیدن به اهداف گروهی به دیگران ارائه می‌­دهند.

فرآیند تقسیم رهبری در یک تیم، به وسیله عوامل زیادی توسعه م­یابد. در اینجا ما دو مولفه موثر در رهبری مشارکتی را بررسی می‌کنیم:

1. رفتارهای تیمی که توانمندسازی فردی را تشویق می‌­کند.

2. ساختار تیمی که ماهیت افقی دارد.

رفتارهای تیمی نشان­‌دهنده نگرش­‌ها و عملکردهایی است که اعضای تیم به صورت جمعی نسبت به سایر اعضای تیم ابراز کرده­‌اند­. در حالی که ساختار تیم به چارچوب اختیارات موجود در بین اعضای یک تیم اشاره دارد.

تحقیقات نشان می‌دهد که تمایز اساسی بین رهبری مشارکتی و مدل‌های سنتی و سلسله مراتبی، این است که رویکرد مشترک رهبری بیشتر بر تأثیر جانبی و همسالان تأکید می­‌کند تا تأثیر نزولی رهبر بر زیردستان.

 

تفاوت رهبری مشارکتی و مدل‌های سنتی رهبری

تا اینجا سعی کردیم مدل رهبری مشارکتی را توضیح دهیم و بگوییم که چگونه می‌توانیم این مدل را در تیم خود گسترش دهیم. همچنین تا حدی تفاوت‌های بین این مدل رهبری با مدل‌های سنتی رهبری ار بیان کردیم.

اما حالا به طور مفصل این تفاوت‌ها را بیان می‌کنیم و هر کدام را شرح می‌دهیم:

1- رفتار

هر کدام از اعضای تیم که در رهبری مشارکتی مشارکت دارند ویژگی‌­های خاصی را نشان می­‌دهند. اغلب در ابتدا رفتارهای خود را در هماهنگی با یکدیگر بروز می­‌دهند. به عبارت دیگر، تیم­‌ها رفتارهای تجمعی را ابراز می‌­کنند تا عمداً بر سایر اعضا تأثیر بگذارند.

در چنین شرایطی معمولا اعضایی که رفتار هماهنگ را ابراز می‌­کنند اقدامات اصلاحی برای جلب همراهی افرادی که به آن پاسخ نمی‌­دهند، اتخاذ می‌کنند. آن‌ها هم معمولا یا خود را با رفتار هماهنگ تیم تنظیم می‌کنند یا تیم را ترک کنند.

2- اقدامات اعضا

تمایز دیگر رهبری مشارکتی، یک نوع خودمختاری اعضای تیم است. اعضای مشارکت‌­کننده در رهبری از این استقلال بیشتر برای رسیدگی به مسائلی که مستقیماً بر نقش آن‌ها در تیم تأثیر می‌­گذارد­، استفاده می‌کنند.

اعضای تیم که ویژگی‌­های رهبری را تجربه می‌­کنند­، ممکن است مجوز ضمنی را برای حل مشکلاتی که با آن‌ها مواجه می­‌شوند بدون راهنمایی سرپرست فوری احساس کنند.

بنابراین، اعضای تیم به جای تکیه بر سرپرست برای ارائه بینش و پشتیبانی، به شخصه مسائلی را که بر کار آن‌ها تأثیر می­‌گذارد­، بررسی می‌­کنند. با این حال، مهم است که توجه داشته باشید که توانایی انجام به طور خودکار، اراده تیمی را تضمین نمی­‌کند.

اعضای تیم با افزایش استقلال ممکن است به گونه‌­ای عمل کنند که خواسته­‌های خود را در اولویت بالاتر از نیازهای تیم قرار دهند. بنابراین­، اعضای تیم­‌های دارای رهبری مشارکتی استقلال شخصی را با همکاری بین اعضا متعادل می­‌کنند.

3- نوع ساختار

توانایی اعضا برای مشارکت در فرایند تصمیم‌­گیری تیم­، یکی از ارزش­‌های اصلی رهبری مشارکتی است. این مشارکت زمانی اهمیت ویژه­‌ای دارد که فرایند تصمیم‌­گیری با نظارت سازمان همراه باشد. بنابراین مشارکت در تصمیم‌­گیری ممکن است از چرخش مسئولیت­‌های رهبری در بین اعضای مختلف تیم گرفته تا ایجاد اجماع بین همه اعضای آن تیم باشد.

4- اقدامات تیم

چهارمین ویژگی رهبری مشترک، افزایش پاسخگویی است که اعضا با یکدیگر تجربه می­‌کنند. مسئولیت­‌پذیری و تمایل افراد برای پذیرش مسئولیت در قبال وظایفی که در تیم انجام می‌­دهند­. اعضا در تصمیم­‌گیری و تعیین اهداف مشارکت می‌­کنند­، اما مسئولیت عواقب آن تصمیمات را نیز می­‌پذیرند و برای رسیدن به آن اهداف “بار خود را” به دوش می­‌کشند.

در میان اعضایی که رهبری را به اشتراک می­‌گذارند­، هیچ فردی برای عملکرد مناسب تیم بسیار عالی یا بسیار ضعیف نیست. به همين ترتيب، هيچ ­يك از اعضا كاملاً مسئول یا بدون مسئولیت نیستند. در چنین بستری، برای اعضایی که در رهبری مشارکت دارند، توازن استقلال و پاسخ‌گویی وجود دارد و این ویژگی­ بین همه افراد تیم توزیع می­‌شود.

 

تفاوت رهبری مشارکتی با مدل‌های سنتی رهبری

	رهبری مشارکتی	رهبری سنتی
رفتار	رفتار تجمعی	رفتار منفرد یا چندگانه
نوع ساختار	جانبی و غیر متمرکز	سلسله مراتبی و متمرکز
اقدامات اعضا	خودمختار و خودگردان	وابسته و آموزش دیده
اقدامات تیم	مشارکت و اجماع	به خواسته های رهبر پاسخ می­دهد

 

در مدل‌های سنتی، ساختار افقی حاکم است و در رهبری مشارکتی ساختارها مسطح­‌تر هستند. اما به طور کلی در تعیین اینکه آیا تیم دارای رهبری مشارکتی هست یا نه، بیشتر از ساختار، رفتارها مهم هستند. به عبارت دیگر، اگرچه ساختار چارچوبی را ایجاد می‌­کند که از طریق آن اعضای تیم با یکدیگر ارتباط برقرار می‌­کنند­، رفتارها باعث می‌­شوند افراد احساس کنند که مسئولیت­‌های رهبری را با یکدیگر تقسیم می‌کنند.

این مسئله رهبران تیم را به چالش می‌­کشد تا اغلب رفتارهایی را که اعضا تجربه می‌­کنند­ را ارزیابی کنند. رهبرانی که به دنبال ارتقای رهبری مشارکتی در تیم­‌های خود هستند باید تشخیص دهند که آیا آن‌ها برای ارتقاء رهبری مشارکتی به ساختار تمرکز می‌کنند یا رفتارها.

رهبرانی که امیدوارند اجرای یک ساختار به طور خودکار رهبری مشارکتی ایجاد کند، احتمالاً به زودی ناامید خواهند شد. تمرکز بر ساختار بیشتر مورد علاقه رهبرانی است که نمی‌توانند سبک رفتاری خود را تغییر دهند و با همان روال سنتی سعی دارند مدیریت کنند.

اگرچه ساختار سازمانی مسطح­‌تری را اعمال می‌­کنند­، اما همچنان به شیوه‌ه­ای سلطه‌­گرانه ادامه می‌دهند و رفتارها (عادت‌ها) یشان مانع بزرگ تمرین رهبری مشارکتی است. شاید ساختار تیم برای ارتقاء رهبری مشارکتی طراحی شده باشد­، اما رفتارها اعضا را به سمت دیگری هدایت می‌کنند.

در این مقاله به چهار ویژگی رهبری مشارکتی اشاره کردیم. اگر شما هم به این مدل رهبری علاقه‌مند هستید ببینید آیا چقدر در اجرای این چهار ویژگی در تیم‌ خود موفق بوده‌اید. اگر موفق نبوده‎‌اید، مانع کجاست؟

 

منابع: لیدرشیپ آکادمی – دانشگاه ریجنت